Από το Παρίσι στη Χίο, εμπειρίες ζωής…

Νοέμβριος 2015, ένας μήνας γεμάτος από τις πιο δυνατές εμπειρίες που είχα στη ζωή μου. Πρώτος σταθμός Παρίσι. Από μικρή είχα όνειρο να επισκεφτώ την πανέμορφη αυτή ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, λίκνο των τεχνών και του πολιτισμού, και άλλα πολλά που σκεφτόμουν να κάνω και να δω. Τα εισιτήρια κλεισμένα από μέρες και το μόνο που έμενε ήταν η ανυπομονησία μέχρι να έρθει η μέρα αναχώρησης. Ή μάλλον όχι. Βράδυ της 13^ης Νοεμβρίου, μία Παρασκευή όπως όλες οι υπόλοιπες, όταν τυχαία πληροφορούμαι ότι κάτι άσχημο συμβαίνει στο Παρίσι. Οι  πληροφορίες συγκεχυμένες, μεγάλος ο αριθμός των νεκρών και τραυματιών, σε μία στιγμή που τουλάχιστον αρχικά κανείς δεν μπορούσε με σιγουριά να πει τι συνέβαινε.

 Όσο περνά η ώρα η εικόνα ολοκληρώνεται και περισσότερες λεπτομέρειες έρχονται στο φως. Το Παρίσι ζει ίσως μία από τις χειρότερες βραδιές του στη σύγχρονη ιστορία, όταν μία σειρά από τρομοκρατικές επιθέσεις λαμβάνουν χώρα σε διάφορα σημεία της πόλης, κυρίως μέρη που συχνάζουν νέοι, περιοχές που σφύζουν από ζωή και μία κατάσταση ομηρίας σε έναν από τους γνωστότερους καλλιτεχνικούς πολυχώρους. Η πόλη κηρύσσεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και όλοι μουδιασμένοι παρακολουθούμε τις εξελίξεις. Ασυναίσθητα στο μυαλό μου έρχονται εικόνες και συζητήσεις από ένα σεμινάριο που εγώ η ίδια είχα παρουσιάσει για την τρομοκρατία λίγες μέρες πριν, εστιάζοντας στο προφίλ της τρομοκρατίας με θρησκευτικό κίνητρο. Ταυτόχρονα, παρότι πολλά χιλιόμετρα μακριά, ένα συναίσθημα τρόμου με κατακλύζει. Τι να κάνω άραγε; Να ακυρώσω το ταξίδι μου ή να ταξιδέψω όπως είχα προγραμματίσει παρά τις εξελίξεις; Η κατάσταση όχι και τόσο άγνωστη  σε εμένα, καθώς το 2005 λίγες μόλις εβδομάδες μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Λονδίνο μετακόμισα στο Reading για τις σπουδές μου. Ένα γνώριμο συναίσθημα ξυπνάει και θυμάμαι το πόσο άσχημο και ψυχοφθόρο είναι να ζεις σε μία πόλη που ζει υπό το καθεστώς τρομοκρατίας. Οι εσωτερικοί  διάλογοι έδιναν και έπαιρναν μέχρι να καταλήξω στην απόφαση να ταξιδέψω κανονικά, να μην αλλάξω τίποτα από αυτά που ήδη είχα σχεδιάσει και να φτάσω στο Παρίσι. Φυσικά, η κλειστή τηλεόραση ήταν συνειδητή επιλογή και η επικοινωνία με ανθρώπους που ζουν στο Παρίσι έπαιξαν το ρόλο τους.

Ναι σοκαρίστηκα. Όχι δεν είχα περάσει επιφανειακά τις καθημερινές επιθέσεις στη Συρία, την  Παλαιστίνη, τα πρώτα δείγματα που είχα ζήσει στην Κωνσταντινούπολη λίγους μήνες πριν. Ωστόσο, οι χειρότεροι φόβοι επιβεβαιώνονταν και τα τυφλά χτυπήματα στο Παρίσι επανέφεραν τις εικόνες που η Ευρώπη είχε ξαναζήσει την ίδια χρονιά στο Charlie. Η πρώτη εικόνα στο αεροδρόμιο ήδη σε ξενίζει όταν οι πρώτοι άνθρωποι που συναντάς σε γαλλικό έδαφος είναι στρατιώτες με το χέρι στη σκανδάλη αυτόματων όπλων. Οι Γάλλοι και οι άλλοι κάτοικοι του Παρισιού προωθούν συνεχώς την ιδέα, ότι πρέπει να συνεχίσουμε τη ζωή μας και δεν πρέπει να ζούμε στον τρόμο. Από την άλλη πλευρά, το κυρίαρχο συναίσθημα στην ατμόσφαιρα ήταν η καχυποψία. Καχυποψία για αυτόν που κάθεται δίπλα σου στο μετρό, καχυποψία για τη γυναίκα με τη μαντήλα που περνά δίπλα σου, ένα άτυπο πέπλο προστασίας που έκανε τις δύο πρώτες σειρές σε κάθε μαγαζί  να είναι άδειες. Παράλογες γενικεύσεις, λεπτομερής σχεδιασμός του καθημερινού προγράμματος και αποφυγή συγκεκριμένων χώρων και εκδηλώσεων ήταν πλέον κομμάτι της καθημερινότητας. Η πόλη αστυνομοκρατείται, ακούς συχνά πυκνά σειρήνες περιπολικών και εκτός από το στρατό, αστυνομικοί με πολιτικά είναι ακροβολισμένοι σε κάθε σημείο της πόλης. Τώρα που το παρατηρώ βλέπω ελάχιστους μουσουλμάνους να κυκλοφορούν, καθώς στον απόηχο κάθε χτυπήματος ο ρατσισμός κορυφώνεται. Ακόμη, θυμάμαι το συγκάτοικό μου από το Πακιστάν, όταν μετά τα τρομοκρατικά στο Λονδίνο, επέστρεφε σπίτι θλιμμένος, περιγράφοντας πώς το χρώμα του σε συνδυασμό με το σακίδιο που κουβαλούσε για το πανεπιστήμιο, κατέληγαν πάντα στο να κάθεται σε ένα άδειο τρένο στο μετρό. Θυμάμαι και εμένα να προσπαθώ αμήχανα να ελαφρύνω την εμπειρία του με όπλο το χιούμορ, ‘‘και δεν χαίρεσαι που σε ώρα αιχμής βρίσκεις θέση στο βαγόνι για να κάτσεις; Άστους να κυνηγάν φαντάσματα’’.

Με αφορμή το Παρίσι βέβαια, ο ρατσισμός δεν αφορά μόνο την εκεί μουσουλμανική κοινότητα αλλά παίρνει στο λαιμό της και χιλιάδες ταλαιπωρημένων ανθρώπων, προσφύγων και μεταναστών που θαλασσοπνίγονται κάθε μέρα στο Αιγαίο, προσπαθώντας να ξεφύγουν. Να ξεφύγουν από την πείνα, τον πόλεμο, την ανέχεια, αναζητώντας μία καλύτερη ζωή για εκείνους και τα παιδιά. Κυρίως τα παιδιά. Ήδη από το Παρίσι το κλίμα ήταν φορτισμένο και η Ελλάδα για ακόμη μία φορά στο προσκήνιο, «από εκεί περνάνε οι τζιχαντιστές», «φάε τώρα αλληλεγγύη  στους πρόσφυγες» και οι θεωρίες συνομωσίας να δίνουν και να παίρνουν, γεμίζοντας τους  θιασώτες τους με ρίγη περηφάνιας που δεν «μάσησαν στο παραμύθι της προσφυγιάς».

Αφήνω το Παρίσι με γλυκόπικρη γεύση, καταγράφοντας μία από τις πιο δυνατές εμπειρίες της μέχρι τώρα ζωής μου. Η συγκυρία όμως έκανε αυτή την εμπειρία ακόμη πιο δυνατή. Δύο μέρες ακριβώς από την επιστροφή μου από το Παρίσι, ετοιμάζω ξανά βαλίτσες για τη Χίο αυτή τη φορά. Ένα επίσης προγραμματισμένο, αμιγώς επαγγελματικό ταξίδι για ένα σεμινάριο εκπαίδευσης από τα πολλά που έχουμε κάνει με την Α21. Το θέμα που καλύπτω αφορά την ταυτοποίηση θυμάτων εμπορίας ανθρώπων και κάποιες βασικές οδηγίες διεξαγωγής συνέντευξης με ένα πιθανό ή ταυτοποιημένο θύμα. Το κοινό της εκπαίδευσης αστυνομικοί και λιμενικοί που έχουν έρθει για να επιμορφωθούν σχετικά. Η συζήτηση φτάνει στο φλέγον για την περιοχή ζήτημα, το προσφυγικό, για να συζητήσουμε πλέον το πώς η ευάλωτη θέση των προσφύγων αλλά και το καθημερινό κύμα ανθρώπων που δέχεται το νησί, είναι μία πολύ ελκυστική «αγορά» σύγχρονων σκλάβων στους οποίους τάζουν μία ήσυχη και όμορφη ζωή στην Ευρώπη. Το σεμινάριο τελειώνει την προκαθορισμένη ώρα, αλλά μέσα μου υπάρχει μεγάλη επιθυμία να δω από κοντά την πραγματικότητα, να δω τι συμβαίνει στα κέντρα καταγραφής, τι ζουν οι κάτοικοι και πώς ανταποκρίνονται οι αρχές εκεί.

Πρόθυμα ένας αστυνομικός με μεταφέρει σε ένα από τα σημεία καταγραφής των προσφύγων. Φτάνουμε σε ένα σημείο όχι πολύ μακριά από το κέντρο της πόλης, μοιάζει με εγκαταλειμμένο εργοστάσιο, αποθήκη, κάτι τέτοιο. Στην είσοδο αντικρίζω δύο χημικές τουαλέτες, στις ανδρικές υπήρχαν κολλημένα δύο μπλε τριαντάφυλλα, στις γυναικείες ροζ τριαντάφυλλα. Προχωρώ πιο μέσα και γνωρίζω αρχικά τους εθελοντές και εργαζομένους εκεί, ήρωες όπως τους αποκαλώ εγώ. Μεταφραστές, μέλη οργανώσεων και φορέων που προσπαθούν να κάνουν πιο ομαλή και γρήγορη  την διαδικασία καταγραφής. Τριγύρω έχουν στηθεί πρόχειρα γραφεία με υπολογιστές, όπου γίνεται η καταγραφή, ενώ στο χώρο χωρισμένοι σε ομάδες πρόσφυγες περιμένουν τη σειρά τους. Νιώθω ένα μεγάλο βάρος στο στήθος, όταν κοιτάζω όπου φτάνει το μάτι μου και βλέπω άνδρες, γυναίκες, παιδιά, βρέφη και ηλικιωμένους, παγωμένους από το ταξίδι, κουρασμένους αλλά και κάποιους χαμογελαστούς, χαρούμενους που τα κατάφεραν και βρίσκονται σε «ευρωπαϊκό» έδαφος. Οι ίδιοι βλέποντάς με να μιλάω με τους εκεί υπευθύνους και κρίνοντας από την «επίσημη περιβολή» μου, θεωρούν πως κάτι πρέπει να είμαι σημαντικό και με καρφώνουν με τα μάτια τους, κάποιοι παίρνουν το θάρρος και ρωτούν για το μετά, για το τι πρέπει να κάνουν για να ζητήσουν πολιτικό άσυλο, για το τι τους περιμένει μετά, τι γίνεται στην Ειδομένη. Το βάρος στο στήθος μου ακόμη μεγαλύτερο, το κυρίαρχο συναίσθημα, ο πόνος. Πόσο πόνο χωράει μία αίθουσα; Φανταστείτε και πολλαπλασιάστε επί εκατό. Σφίξιμο, βάρος, πόνος και ντροπή. Ένιωσα ντροπή μόνο που ζω σε μία εποχή τόσο «προηγμένη» και συνάμα τόσο πρωτόγονη, όπου ακόμη άνθρωποι τρέχουν κυνηγημένοι από βομβαρδισμούς, βαλλόμενοι από εκατό πλευρές, για να συνεχίσουν ακόμη και διωγμένοι να είναι «ανεπιθύμητοι», πιθανοί βασανιστές, τζιχαντιστές και τυφλωμένοι εξτρεμιστές.

Από το Παρίσι στη Χίο λοιπόν, δύο σταθμοί ζωής, άπειρες εικόνες και συναισθήματα και πολλές σκέψεις. Μην βάζετε την ανθρώπινη ζωή στη ζυγαριά, λύπη και θρήνος για κάθε άνθρωπο που χάνει βίαια την ζωή του, απέραντος πόνος σε Δύση και Ανατολή, με την βοήθεια και την αλληλεγγύη ένα μικρό βάλσαμο. Και το καλύτερο «καθαριστικό». Να καθαρίσουμε τις συνειδήσεις μας, τα όνειρά μας, το βλέμμα μας. Εκείνο το ολοκάθαρο βλέμμα ενός παιδιού που με κάρφωσε, εκτοξεύοντας χιλιάδες ερωτηματικά βέλη που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Θα με κάνει να μην ξεχάσω ποτέ το άνθρωπος για τον άνθρωπο, πέρα από σύνορα, από χώρες και θρησκείες.

ΥΓ: Η ζωή είναι εκεί έξω, όχι στις οθόνες.

Μπροστά στα μάτια μου!

              

               Έρευνες επί ερευνών έχουν αφιερωθεί στον τρόπο που οι αλλαγές στο περιβάλλον μπορούν να επηρεάσουν τα συναισθήματα, την δράση και τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Ωραία μέχρι εδώ. Νομίζετε όμως ότι όντως καταλαβαίνετε τις αλλαγές γύρω σας; Μάλλον τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά από αυτό που πιστεύετε για τον εαυτό σας και τους γύρω σας.

               Ας γίνω πιο συγκεκριμένη λοιπόν, αναφερόμενη σε μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 1998 από φοιτητές των Πανεπιστημίων του Χάρβαρντ και του Κεντ, οι οποίοι ‘’χρησιμοποίησαν’’  έναν αριθμό απλών περαστικών για να αποδείξουν την αρχική τους υπόθεση, ότι δηλαδή οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντιληφθούν άμεσα αλλαγές στο πολύ κοντινό τους περιβάλλον ακόμη και αν αυτές είναι οφθαλμοφανείς όταν απομακρυνθούν από αυτό είτε τοπικά είτε χρονικά. Στο πείραμα, ένας ηθοποιός σταματάει έναν περαστικό για να ζητήσει οδηγίες σχετικά με ένα αξιοθέατο. Ενώ ο πεζός δίνει οδηγίες στον ηθοποιό, δύο εργάτες κουβαλώντας μία πόρτα περνούν ανάμεσά τους και τους διακόπτουν, μπλοκάροντας εντελώς την οπτική επαφή των δύο για κάποια δευτερόλεπτα. Στην διάρκεια αυτής της διακοπής ένας άλλος ηθοποιός αντικαθιστά τον πρώτο και συνεχίζει σαν να μη συμβαίνει τίποτα να δέχεται τις οδηγίες από τον περαστικό. Μάλιστα, ο δεύτερος ηθοποιός διαφέρει σημαντικά από τον πρώτο στα μαλλιά, το ύψος, την σωματοδομή, την φωνή και την ηλικία.

               Μπορεί να μοιάζει υπερβολικό αλλά περίπου οι μισοί συμμετέχοντες δεν αντελήφθησαν ούτε στο ελάχιστο την αντικατάσταση του ενός ηθοποιού από τον άλλον, αποτελώντας έτσι την βάση έρευνας του φαινομένου ‘‘change blindness’’. Το συγκεκριμένο φαινόμενο μας δείχνει με τον πλέον γλαφυρό τρόπο το πόσο επιλεκτικοί είμαστε στις πληροφορίες και τα ερεθίσματα τα οποία αντιλαμβανόμαστε από το περιβάλλον μας αλλά και το πόσο έντονα επηρεαζόμαστε από τις πρότερες μνήμες μας αλλά και τα συγκεκριμένα και ελάχιστα ευέλικτα πλαίσια αναγνώρισης που κατέχουμε για να οριοθετήσουμε τον κόσμο μας αλλά και τις πληροφορίες που δεχόμαστε.

Εσείς πόσο συχνά πλένετε τα χέρια σας;

            

              Στο έργο Μάκβεθ του Σαίξπηρ, η ομώνυμη Λαίδη σχεδιάζοντας το φόνο του Ντάνκαν, νιώθει συνεχώς την ανάγκη να ξεπλένει τα χέρια της, σκεπτόμενη ότι αυτά πρόκειται να λερωθούν με το αίμα του. Περίπου τέσσερις αιώνες μετά το ανέβασμα του συγκεκριμένου έργου, ψυχολόγοι από όλο τον κόσμο ερευνούν το συγκεκριμένο φαινόμενο και επιβεβαιώνουν την άποψη πως η ψυχική και η σωματική καθαρότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένες για το μέσο άνθρωπο.

          
                Καταρχήν, η σύνδεσης της ψυχικής με τη σωματική καθαρότητα είναι συνδεδεμένες και σε πολλές θρησκείες, όταν για παράδειγμα μέσα από τη βάφτιση Χριστιανοί και Σιιίτες ξεπλένουν τις αμαρτίες τους. Παράλληλα, και στην καθημερινή μας γλώσσα συχνά χρησιμοποιούμε την έκφραση ‘‘καθαρή συνείδηση’’ ή αντίστοιχα ‘‘βρώμικο μυαλό’’, συνδέοντας έτσι την καθαρότητα με την ψυχική αγνότητα.

           
                Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Zhong και Liljenquist, στην οποία ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να να θυμηθούν μία έντονα καλή ή κακή πράξη που έχει σημαδέψει το παρελθόν τους, ενώ στη συνέχεια τους δόθηκε να συμπληρώσουν κάποια γράμματα που έλειπαν από τις παρακάτω λέξεις: W_ _ H, SH_ _ER  και S _ _P. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι οι συμμετέχοντες που είχαν θυμηθεί άσχημες πράξεις του παρελθόντος 60% συμπλήρωναν τις παραπάνω λέξεις με γράμματα που σχημάτιζαν λέξεις σχετικές με την καθαριότητα όπως WASH, SHOWER, SOAP. Αντίθετα, οι συμμετέχοντες που είχαν ανασύρει από τη μνήμη τους θετικές εικόνες πιο συχνά σχημάτιζαν τις λέξεις WISH, SHAKER, STEP.

           
                Επίσης, άλλες σχετικές έρευνες υποστηρίζουν ότι οι παίκτες (και κυρίως οι νέοι παίκτες) βίαιων βιντεοπαιχνιδιών που περιλαμβάνουν αίμα και βία τείνουν να πλένουν περισσότερο συχνά τα χέρια τους εν συγκρίσει με παίκτες βιντεοπαιχνιδιών που δεν έχουν σχετικό περιεχόμενο.

            Φυσικά, το συγκεκριμένο φαινόμενο βρίσκεται ακόμη υπό διερεύνηση καθώς πρέπει να εξετασθεί η επίδραση που πιθανόν έχουν και άλλοι παράγοντες στην εμφάνιση αυτού του φαινομένου. Είναι όμως αρκετά ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς για τον εαυτό του πόσο ο ίδιος συνδέει συνειδητά ή ασυνείδητα την ψυχική με τη σωματική καθαρότητα. Εσείς πόσο συχνά πλένετε τα χέρια σας;

Μιλώντας για τον θάνατο

                   

                 

Στην Μ. Βρετανία άλλη μία εκπαιδευτική καινοτομία έρχεται να φέρει στην επιφάνεια ένα ζήτημα ταμπού για εκατομμύρια ανθρώπων και ιδιαιτέρως γονιών στον κόσμο. Πιο συγκεκριμένα, ένα πιλοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα άρχισε να εφαρμόζεται στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Βρετανίας όπου παιδιά δημοτικού και γυμνασίου θα έχουν την δυνατότητα να μιλήσουν στα πλαίσια συγκεκριμένου μαθήματος για θέματα και απορίες που έχουν σχετικά με τον θάνατο και το πένθος.
                  Αρκετοί γονείς αναρωτιούνται όταν έρθει μία τέτοια άβολη ώρα για το αν θα πρέπει να μιλήσουν στο παιδί τους για το θάνατο, για το αν πρέπει το παιδί να παραστεί σε κηδεία, για το πώς αναμένεται να θρηνήσει το παιδί και αν τραυματίζεται μέσα από τέτοιες συζητήσεις και διαδικασίες. Δυστυχώς η συνήθης πρακτική των περισσοτέρων γονιών είναι αυτή που δεν συνίσταται από την πλειοψηφία των ψυχολόγων οι οποίοι είναι πολύ ξεκάθαροι για το πώς χειριζόμαστε αποτελεσματικά τέτοια ζητήματα με το παιδί μας.
                  Γενικά, είναι καλό να έχουμε στο μυαλό μας πως τα παιδιά μπορεί να έχουν έναν δικό τους τρόπο σκέψης αλλά καταλαβαίνουν και ψυχανεμίζονται όταν συμβαίνει κάτι στην οικογένεια, εάν αυτό είναι καλό ή κακό και πώς επηρεάζονται από αυτό οι γονείς. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, το να αποκρύπτουμε σοβαρά γεγονότα από το παιδί δεν είναι προστατευτικό, αντίθετα είναι ιδιαίτερα στρεσογόνο για το παιδί, το οποίο μέσα από τις δικές του σκέψεις και αναπαραστάσεις προσπαθεί να εξηγήσει το τι άλλαξε στην οικογένειά του.
                Όταν λοιπόν πεθάνει ένα πρόσωπο της οικογένειας ή του στενού περιβάλλοντος αυτής, το κοινοποιούμε στο παιδί, αναφέροντας τις λέξεις που και εμείς χρησιμοποιούμε, ''πέθανε'', ''σκοτώθηκε'', ''έχασε τη ζωή του'' αντί του ''έφυγε'', ''πήγε ένα μακρύ ταξίδι'' κλπ. Βοηθάμε το παιδί μέσα από τέτοιες λέξεις να αναρωτηθεί για τη λειτουργία και την φύση του θανάτου την οποία πρέπει να του εξηγήσουμε στα πλαίσια του κύκλου της ζωής, χρησιμοποιώντας και παραδείγματα από την φύση και τον κόσμο των ζώων. Εάν αναφέρουμε ότι απλά ο παππούς έφυγε καλλιεργούμε στο παιδί ανασφάλεια για το άγχος της εγκατάλειψης από τους οικείους του ενώ αντίστοιχα εάν απαντήσουμε απλά ότι η γιαγιά πέθανε γιατί ήταν άρρωστη αμέσως το παιδί ταυτίζει την αρρώστια με τον θάνατο και κάθε φορά που κάποιος είναι άρρωστος θα νομίζει ότι θα πεθάνει.
               Όσον αφορά την κηδεία του αγαπημένου προσώπου, καλό είναι τα παιδιά να παρίστανται σε αυτή μετά τα 6 χρόνια και αφού τα ίδια εκφράσουν την επιθυμία να βρίσκονται σε αυτήν (όπερ σημαίνει ότι πρέπει να τα ρωτήσουμε για το τι θέλουν) αφού τους εξηγήσουμε το τι ακριβώς γίνεται σε μία κηδεία (εδώ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα των ελεφάντων, οι οποίοι σε κύκλο αποχαιρετούν το μέλος της αγέλης που πέθανε).
              Τέλος, στο θέμα του πένθους, σε καμία περίπτωση ακόμη και αν πρόκειται για παιδιά στην εφηβεία δεν καταπιέζουμε το παιδί ως προς τον τρόπο που θα πενθήσει τον αποθανόντα, με το φόβο του σχολιασμού από τους συγγενείς. Για κάποια παιδιά ή και εφήβους ακόμη και η ιδέα του συνεχούς ντυσίματος στα μαύρα μπορεί να προκαλεί άγχος και μελαγχολία (οπότε και εσείς ως γονείς δείτε το σχετικό θέμα με τα ρούχα) οπότε δεν πιέζουμε για κανένα λόγο το παιδί μας προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, ένα παιδί μπορεί να κλάψει και να στεναχωριέται αλλά το επόμενο μισάωρο να θέλει να παίξει με τους φίλους του, μην το κατακρίνετε, μην το καταπιέζετε, σκεφτείτε ότι γενικότερα ο κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του τρόπο, ρυθμό και έκφραση του θρήνου και του πένθους. Μην ξεχνάτε ότι ο θάνατος είναι στη ζωή μας και για να μπορέσουμε να συμφιλιωθούμε μαζί του (όσο αυτό είναι δυνατό) δεν πρέπει να προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχει.

Τι άραγε μπορούμε να δούμε σε αυτό το βίντεο;

Τι άραγε μπορούμε να δούμε σε αυτό το βίντεο;

Σάλος έχει προκληθεί τις τελευταίες μέρες από την κυκλοφορία του περιβόητου βίντεο της εν ψυχρώ δολοφονίας των δύο μελών της Χρυσής Αυγής. Δικός μου σκοπός δεν είναι ούτε να τοποθετηθώ πολιτικά επί του ζητήματος ούτε και να σχολιάσω την κυκλοφορία του βίντεο στα ΜΜΕ ή τυχόν σκοπιμότητες που αυτή εξυπηρετεί. Ωστόσο, η εξειδίκευσή μου στο συγκεκριμένο πεδίο έστω και μέσα από την ευρεία κυκλοφορία ενός τέτοιου υλικού με έβαλε στην διαδικασία να αναλύσω κάποια από τα βασικά σημεία του εγκλήματος ακόμη και αν αυτό δεν γίνεται σε αυτό το κράτος από κάποιον επίσημο φορέα ή κάτω από συγκεκριμένα πρωτόκολλα που ακολουθούν τα εξελιγμένα κράτη, αλλά στα πάνελ της τηλεόρασης.

Αρχικά, πρέπει να τονίσουμε ότι τα ποσοστά δολοφονιών ως συγκεκριμένη μορφή εγκλήματος είναι από τα πιο χαμηλά τόσο στη χώρα μας όσο και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ο ενδεδειγμένος τρόπος προσέγγισης μίας δολοφονίας προτάσσει αρχικά να προσεγγιστεί ο χώρος και η ανάλυση οποιουδήποτε υλικού χωρίς προδιαγεγραμμένες αντιλήψεις και καταγεγραμμένα κίνητρα τα οποία, ακόμη και αν υπάρχουν κάποιες προφανείς προτάσεις, πρέπει να θεωρούνται άγνωστα μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα.

 Η σχετική βιβλιογραφία καταδεικνύει ότι συνήθως οι θύτες ενός τέτοιου εγκλήματος είναι κατά πλειοψηφία νέοι άνδρες ενώ γενικά υπάρχουν τρεις τύποι δολοφόνων. Υπάρχουν λοιπόν οι κατά συνθήκη δολοφόνοι (situational murderers), τα άτομα που δολοφονούν ως αντίδραση σε ένα είδος ακραίου συναισθήματος (emotionally reactive homocides) και οι μηδενιστές δολοφόνοι (nihilistic homocides). Οι πρώτες δύο κατηγορίες θεωρώ ότι είναι εύκολα κατανοήσιμες αλλά η τρίτη είναι η πιο σπάνια αλλά και κοντινή στο συγκεκριμένο περιστατικό κατηγορία.

Οι μηδενιστές δολοφόνοι είναι άτομα τα οποία παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα ψυχοπάθειας και σαδιστικών συμπεριφορών. Η ψυχοπάθεια αντανακλάται κυρίως στην παντελή έλλειψη συναισθημάτων που όλοι οι άνθρωποι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό κατέχουν όπως η συμπόνοια, ο πόνος και η λύπη, στην εκμετάλλευση (με πολλούς τρόπους) των άλλων προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος που οι ίδιοι έχουν θέσει αλλά και μία αίσθηση μεγαλείου, θεωρώντας πως όλοι οι υπόλοιποι είναι σημαντικά υποδεέστεροι σε σύγκριση με τους ίδιους.

Ακόμη, ο τρόπος εκτέλεσης της δολοφονίας, η επιλογή του όπλου, των θυμάτων, του χρόνου δράσης, του τόπου δράσης και της απόστασης από το θύμα είναι μεταβλητές που δίνουν περισσότερα στοιχεία για το προφίλ του δράστη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το όπλο που επιλέχθηκε δείχνει την αποφασιστικότητα του δράστη για να υπάρξουν νεκροί, όπως άλλωστε φαίνεται και από την επιλογή των σημείων βολής που συνδέονται με ακαριαίο θάνατο (κεφάλι και στήθος). Άλλωστε η επιθυμία να υπάρξουν νεκροί φαίνεται και από τις ‘‘χαριστικές  βολές’’ που ο δολοφόνος φαίνεται να δίνει στα θύματα.

Επίσης, η απόσταση από τα θύματα είναι μία πολύ σημαντική μεταβλητή. Όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση από το θύμα τόσο μεγαλύτερη είναι και συναισθηματική απόσταση από αυτόν/αυτήν, δεν υπάρχει βλεμματική/προσωπική επαφή αλλά ούτε και επίδραση από τις αντιδράσεις του θύματος που μπροστά στο φόβο του θανάτου μπορούν να εξάρουν και το συναίσθημα του θύτη ή να βλάψουν την αποφασιστικότητά  του. Άρα, είτε υπάρχει εντελώς επίπεδο συναίσθημα (δείγμα ψυχοπάθειας) ή φαίνεται πως η συγκεκριμένη διαδικασία είναι κάτι το οποίο προφανώς το άτομο έχει ξανακάνει στο παρελθόν οπότε και είναι σίγουρος ότι δεν θα επηρεαστεί από άλλους παράγοντες. Φυσικά, η κοντινή απόσταση είναι και μία δικλείδα ασφαλείας της ‘‘επιτυχίας’’ του χτυπήματος.

Επιπρόσθετα, ο χρόνος δράσης αλλά και ο τόπος δράσης καταδεικνύουν επιθυμία πλήρους απαξίωσης και ταπείνωσης του συστήματος αλλά και πρόκλησης εντυπωσιασμού καθώς πρόκειται για ώρα αιχμής, σε μία ημέρα που αποτελεί για πολλούς το τέλος της εργάσιμης εβδομάδας (αυξημένη κίνηση), σε ένα κεντρικό σημείο της πρωτεύουσας.

Αναφορικά με  την επιλογή των θυμάτων η οποία θεωρείται τυχαία (με κριτήριο αποκλειστικά την προσωπική τους ταυτότητα-πέρα από την εμπλοκή σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο) φαίνεται πως αποτελεί την έναρξη μίας νέας εποχής για την τρομοκρατία στην Ελλάδα- εάν τελικά υπάρχει σύνδεση με αυτήν-. Αυτό προκύπτει από την εξέταση προηγούμενων σχετικών χτυπημάτων, όπου όταν οι στόχοι ήταν συγκεκριμένοι αφορούσαν πρόσωπα-ορόσημα του συστήματος ενώ στις υπόλοιπες περιπτώσεις μιλάμε για εξ’ αποστάσεως χτυπήματα που στην πλειοψηφία τους συνέβαιναν σε σημεία τόπου και χρόνου όπου υπήρχαν σημαντικά χαμηλές πιθανότητες για  ανθρώπινες απώλειες.

Τέλος, τα άτομα τα οποία ανήκουν στη συγκεκριμένη κατηγορία δολοφόνων έχουν στην συντριπτική τους πλειοψηφία επιδείξει αντικοινωνική συμπεριφορά από πολύ μικρή ηλικία επομένως είναι πολύ πιθανόν να έχουν σχετικές ή άλλες καταδίκες στο παρελθόν. Ακόμη είναι σημαντικό να τονισθεί πως η εξέταση μαρτύρων σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική καθώς η μνήμη ανάκλησης συγκεκριμένων γεγονότων φθίνει με την πάροδο του χρόνου, επηρεάζεται σημαντικά από άλλα ερεθίσματα (θεωρίες και απόψεις, ρεπορτάζ των ΜΜΕ) και είναι λιγότερο αληθής όταν υπάρχει όπλο καθώς ο άνθρωπος σε τέτοια εγκλήματα τείνει να εστιάζει στο όπλο του εγκλήματος και όχι στα χαρακτηριστικά του δράστη.

Μία τέτοια επιφανειακή όπως θεωρώ αλλά πιο ουσιαστική από τις τηλεοπτικές ανάλυση πρέπει να πραγματοποιείται σε κατάλληλους χώρους, με συγκεκριμένες μεθόδους και από εξειδικευμένους ανθρώπους που θα έχουν κάτι ουσιαστικό να προσδώσουν, εκτός από το σοκ που νιώθει ο μέσος άνθρωπος μπροστά στη θέα μίας εκτέλεσης ή την ενεργοποίηση της φαντασίας και της δράσης άλλων διεστραμμένων ατόμων.

Πώς να προστατεύσω το παιδί μου από την κακοποίηση και ασέλγεια;

                   

   

                  Με αφορμή το τελευταίο περιστατικό ασέλγειας και αποπλάνησης ανηλίκου και μετά από ερωτήσεις από πολλούς γονείς για το πώς οι ίδιοι μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τέτοιες καταστάσεις και κινδύνους αποφάσισα να βοηθήσω με κάποιες απλές πληροφορίες και συμβουλές.

                       Καταρχήν σημαντικός παράγοντας είναι ήδη από τη νηπιακή ηλικία να κάνετε με τα παιδιά μία κουβέντα, απλή και κατανοητή αναφορικά με το σώμα τους και την αυτοδιάθεσή τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως πρέπει οι γονείς ήδη από αυτή την ηλικία να ενημερώσουν τα παιδιά τους για τον έλεγχο που έχουν τα ίδια για το σώμα τους αλλά και για την εμπιστοσύνη που δεν πρέπει να δείχνουν σε κανέναν άλλον εκτός από τους γονείς τους. Έτσι λοιπόν, μαθαίνουμε στο παιδί πως κανένας δεν έχει το δικαίωμα να τα αγγίζει και να τα χαιδεύει (ιδιαίτερα στα γεννητικά τους όργανα και σε ευαίσθητες περιοχές) εκτός από τους γονείς τους. Ταυτόχρονα, ακόμη και αν κάποιος μένει μόνο στα λόγια και τους δημιουργεί αίσθημα ανασφάλειας δεν πρέπει να αφήνονται αλλά να ενημερώνουν τους γονείς τους. Είτε αυτός είναι ο δάσκαλος, ο προπονητής ή κάποιος που παρουσιάζεται ως αστυνομικός.

                   Δυστυχώς αυτές οι συζητήσεις και οι παρατηρήσεις δεν έχουν πάντα αποτέλεσμα και τα παιδιά πέφτουν θύματα ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου εμπλέκεται με κάποιο τρόπο ο νόμος (π.χ. κάποιος αστυνομικός ή άλλο όργανο εξουσίας) ή όταν ο θύτης είναι κάποιος οικείος. Ταυτόχρονα λοιπόν με τη συζήτηση περί αυτοδιάθεσης και ελέγχου του σώματος πρέπει να καλλιεργήσουμε μία αίσθηση εμπιστοσύνης στα παιδιά, ότι ακριβώς μπορούν να εκμυστηρευτούν στους γονείς τους τα πάντα, ακόμη και κάθε μύχια και κρυφή τους σκέψη ή φόβο. Έτσι είναι λιγότερο πιθανό να πιάσουν τόπο ο εκφοβισμός και οι απειλές που συχνά χρησιμοποιούν οι ασελγοί ή θύτες υποστηρίζοντας πως αν το πουν σε κανέναν θα τα σκοτώσουν, ότι δεν θα τους αγαπάει κανείς και ότι οι γονείς τους θα τους απορρίψουν.

                Σε περίπτωση πάλι που το παιδί έχει καταληφθεί από φόβο και δεν μιλάει υπάρχουν και πάλι κάποια σημάδια τα οποία οι γονείς πρέπει να προσέχουν. Για παράδειγμα, διαταραχές στη συμπεριφορά του παιδιού, στον ύπνο, επανεμφάνιση της νυχτερινής ενούρησης και φοβίες για μέρη και αντικείμενα τα οποία δεν είχαν πρέπει να μας υποψιάζουν. Ακόμη, πιθανόν τα παιδιά που έχουν πέσει θύμα ασέλγειας να χρησιμοποιούν σεξουαλικές λέξεις και υπονοούμενα που δεν χρησιμοποιούσαν (όχι γνωρίζοντας απαραίτητα το πραγματικό τους νόημα), να υπερασχολούνται με τα γεννητικά τους όργανα,  να φοβούνται μπροστά στην παρουσία ενηλίκων και να εκδηλώνουν ένα έντονο άγχος αποχωρισμού.

               Τέλος, ακόμη και αν φαίνεται περίεργο, οι άνθρωποι που κακοποιούν σεξουαλικά τα παιδιά δεν είναι απαραίτητα οι ''ανώμαλοι'' που κρύβονται στους θάμνους και στα παρκάκια. Μπορεί να είναι ο γείτονας, ο συνάδερφος, ο προπονητής ή ο δάσκαλος του παιδιού. Είναι άνθρωποι που συναναστρέφονται με παιδιά, απασχολούνται σε σχετικά επαγγέλματα και δραστηριότητες. Πρέπει να μας κάνει εντύπωση εάν κάποιος συχνά ζητά να απομονώνει το παιδί με διάφορες προφάσεις (να πάμε να του πάρω ένα παγωτό), εάν δεν έχει τόσο καλές σχέσεις με τους ενήλικες και φαίνεται ότι συνεννοείται πολύ καλά μόνο με παιδιά και στις περιπτώσεις μονογονεϊκών οικογενειών όταν ο σύντροφος δίνει περισσότερη προσοχή και σημασία στα παιδιά παρά στο/στη σύντροφό του.

Οι ετικέτες στη ζωή μας

                Από πολύ μικρή ηλικία, από τις πρώτες νοητικές εργασίες που μαθαίνει να κάνει ένα παιδί είναι να χωρίζει τον κόσμο σε κατηγορίες για να τον απλοποιεί, για να οριοθετεί τη γνώση του. Έτσι σταδιακά μαθαίνουμε να δημιουργούμε γενικές κατηγορίες για τα αντικείμενα, για τα ζώα, για το περιβάλλον μας, που αποτελούνται από πολλές υποκατηγορίες. Πάρτε για παράδειγμα τα ζώα, είναι μία γενική κατηγορία, αποτελείται όμως από μία σειρά από υποκατηγορίες, τα θηλαστικά, τα πτηνά, τα ερπετά και αυτές με τη σειρά τους αποτελούνται από άλλες πιο στενές και συγκεκριμένες υποκατηγορίες.

              Αυτή όμως η ανθρώπινη τάση δεν περιορίζεται στα αντικείμενα και την εξήγηση του περιβάλλοντος του ατόμου, καθώς ο άνθρωπος τείνει να τοποθετεί τους συνανθρώπους του σε μεγάλες και μικρότερες κατηγορίες δίνοντάς τους ταμπέλες, για να απλοποιήσει την ίδια του την ύπαρξη. Οι ντόπιοι, οι μετανάστες, οι έγχρωμοι, οι ομοφυλόφιλοι, καθένας μας έχει μία ευρεία γκάμα από ετικέτες για να αποδώσει στον διπλανό του. Πολλές φορές, αυτές οι ταμπέλες αφορούν χαρακτηριστικά, προτιμήσεις και ιδεολογίες και είναι τόσο ισχυρές που είναι πιθανόν να αντικαταστήσουν το όνομα του ατόμου.

             Η εμπειρία των ετικετών ξεκινά ήδη από τη σχολική ζωή, από τα απλά παρατσούκλια που κάποιοι κουβαλούν για ολόκληρη την ζωή τους. Δυστυχώς όμως η συνήθεια αυτή δεν περιορίζεται στη σχολική ζωή, ακόμη και όταν ο άνθρωπος ενηλικιώνεται δρα με τον ίδιο τρόπο προσπαθώντας να εξηγήσει τον πολύπλοκο κόσμο του αποδίδοντας μονοδιάστατες ιδιότητες και χαρακτηριστικά σε όλους τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρέφεται. Ποιος είναι όμως ο κίνδυνος που αυτές οι ετικέτες κουβαλούν μαζί τους;

           Πρέπει να γίνει κατανοητό πως η ίδια η διαδικασία της κατηγοριοποίησης αποτελεί την βάση των απόψεων μας και των στερεοτύπων ή προκαταλήψεων που εμείς κατέχουμε. Ας πάρουμε το παράδειγμα του ομοφυλόφιλου άνδρα, όταν χρησιμοποιούμε την ετικέτα του ομοφυλόφιλου για να χαρακτηρίσουμε έναν άνδρα που γνωρίζουμε, αυτή η ταυτότητα μπορεί να συνοδεύεται από μία σειρά  αρνητικών χαρακτηριστικών που δεν αποδεικνύονται για όλες τις περιπτώσεις αλλά υιοθετούνται ελέω της γενίκευσης των κατηγοριών μας. Η ' αθώα' λοιπόν ετικέτα του ομοφυλόφιλου μπορεί να ταυτίζεται με την έλλειψη τιμής, την ανωμαλία, την ελαφρότητα, την προβληματική συμπεριφορά, τη σεξουαλική ανωριμότητα όπως  εκφράζεται μέσα από σύντομες και εφήμερες σχέσεις. Σίγουρα μας είναι πιο εύκολο να στενέψουμε τα όρια της κατηγορίας του ομοφυλόφιλου αλλά ταυτόχρονα βυθιζόμαστε σε μία δίνη αναπαραγωγής στερεοτύπων που οδηγούν σε αντίστοιχες συμπεριφορές αποδοχής ή αποκλεισμού (άλλωστε τα στερεότυπα μπορεί να είναι και θετικά, π.χ. οι Γερμανοί είναι εργατικοί).

           Εν κατακλείδι, καλό είναι να κατηγοριοποιούμε τη γνώση μας, τη μνήμη μας και τις πληροφορίες από τις οποίες κατακλυζόμαστε καθημερινά. Μην πέφτετε όμως στην παγίδα να δίνετε συνεχώς ετικέτες στον εαυτό σας και τους άλλους, τοποθετώντας τους σαν ένα κομμάτι του σωρού μίας κατηγορίας. Η ανθρώπινη υπόσταση είναι πολυδιάστατη και δεν μπορεί να περιοριστεί στα όρια μίας ταμπέλας, ακόμη και οι μουστάρδες στο ράφι ενός σούπερ μάρκετ έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, γιατί όλοι οι τοξικομανείς να είναι ίδιοι;